Adalet

Adalet

Allah size emanetleri ehline vermenizi, insanlar arasında hüküm verdiğinizde de adaletle hükmetmenizi emrediyor. Gerçekten de Allah size ne güzel öğütler veriyor! Şüphesiz ki Allah her şeyi işitir, her şeyi görür. [Nisâ, 58]



Ben, âdil bir sultan zamanında dünyaya geldim. [Hadis-i Şerif]

Peygamber Efendimizin adaletini övdüğü bir sultan 49 sene Sasani devletinin başında bulunmuştur. Derler ki âdil hükümdar Nûşirevan devrinde hikmetten daha değerli bir şey yoktu. O asrın bütün mütefekkirleri dindar ve nefislerini dizginleyen kimselerdi. Bir gün Nuşirevân-ı Âdil veziri, akılca meşhur âlim olan Büzünrcmehr’i (BüzürgMihr) çağırdı ve dedi ki: “Kısa fakat mânâ dolu, öz, ama maksadı tam olarak ifade eden birkaç söz derlemeni istiyorum. Bu sözler her iki cihanda benim işime yarasın ve geriye kalanlar için de fayda sağlasın; onlar bu sözlerle amel edince bütün düşmanlarına galip gelsinler ve bunlar, bizden sonra bütün dünyaya armağan olsun. ” Bunun üzerine Buzurcmihr bir yıl süre istedi, bu sözleri üstadından derleyerek “Zafernâme” diye isimlendirdi ve Ânûşirevan’a sundu. Ânûşirevan ondan birkaç sayfa okuyunca son derece hoşlandı ve kendisine hil’at giydirip idaresindeki topraklara bîr şehir daha kattı ve bu sözleri de altınla yazdırdı. Bu kitabı daima yanında taşır ve çoğu zaman onu okumakla meşgul olurdu. 

(Buzurcmihr dedi ki; üstadıma şu sorulan sordum ve o da şu cevapları verdi):

İşleri kime emanet edeyim? 
- Şahsen buna layık olana.
Kimden emin olabilirim?
- Kıskanç olmayan dosttan.
İnsanların söylemekle kendi değerlerini düşürdükleri şey nedir?
- Kendi meziyetlerini söylemek.
Gençlere uygun olan nedir? ihtiyarlara ne yakışır?
- Gençlere haya ve cesaret, ihtiyarlara ise İlim ve ağırbaşlılık.
Ululuk kime yaraşır, ulu kişi kime denir?
- İyiyi kötüden ayırıp işi ehline veren kimseye.
Huzurlu olmak için kimden kaçınmak gerekir?  
-Dalkavuk ve sonradan görmüş kişiden.
Cömert kimdir? 
- Bağışlayan ve bağışından dolayı da sevinç duyan kimsedir.

İnsanların arayıp da hiç kimsenin tam olarak elde edemediği şey nedir? 
- Üç şey: Sıhhat, mutluluk ve can yoldaşı bir dost.
İyilik mi daha iyidir yoksa kötülükten uzak durmak mı? 
- Kötülüklerden uzak bulunmak bütün iyiliklerin başıdır.
Yiğitliğin alâmeti nedir? 
- İntikam almaya gücü yeterken bağışlamak,
Kendisinde ayıp bulunmayan kimdir? 
- Ölümsüz olan Yüce Allah.
Akıllı kimse İçin hangi iş daha iyidir? 
- Kendisini kötülükten alıkoyan iş.
İnsanların kusurlarından hangisi daha zararlıdır? 
- Kendisinin farkında olmadığı ayıbı.

Bir yerde ekilip de iki yerde hasat edilen tohum hangisidir? 
Arif kişilere iyilikte bulunmak; zira bu dünyada onlardan karşılık görülür, öteki dünyada da Allah’tan mükafat alınır.
İnsanlığı mahveden şeyler nelerdir? 
- Dört şeydir: Büyükler için cimrilik, alimler için büyüklenme, kadınlar için hayasızlık ve erkekler için yalan.
Alim kimselerin yaptıklarını boşa çıkaran şey nedir? 
-Zalimleri övmek. 
Doktora ihtiyaç olmaması için ne yapmak gerekir? 
- Az yemek, az uyumak, az konuşmak ve herkesle düşüp kalkmamak.
Padişahlığın yüceliği neden olur? 
- İşlerde süratli olmaktan.
Dünyada en iyi olan nedir? 
- Öbür dünyada hayrını görmek için minnetsiz ve meşakkatsiz tevazu göstermek, bu dünyada karşılığını beklemeden cömertlikte bulunmak.
Bu dünyada en kötü şey nedir? 
- İki şey: Devlet büyüklerinin zalimliği ve zenginlerin cimriliği.
Asıl tevazu hangisidir? 
- Güler yüzlü olmak, emsallerinden daha aşağıda oturmak ve riyadan uzak durmak.
Bir meselenin hallini kimden sorayım? 
- Dinde samimi, iyilerle dost ve tam bir bilgiye sahip olandan.
Bu dünyada kim daha iyidir? 
- Yaptığı işi cömertlikle, söylediği sözü doğrulukla süsleyen.
Ne yapayım da gurbette yalnızlık çekmeyeyim? 
- İtham edilmekten kaçın, kimseyi incitme ve daima terbiyeni muhafaza et.

Sakın nefsine uyup bir can incitmeyesin.
Hüsn ü edebi koyup bir can incitmeyesin.
El ile dövseler de dil ile sövseler de
Bin kez incitseler de bir can incitmeyesin.
Hepsi kardeşlerindir yolda yoldaşlarındır
Halde haldaşlarındır bir can incitmeyesin.
Beyhude canın sıkıp insanlığından çıkıp
Dil (gönül) kâbesini yıkıp bir can incitmeyesin.

 Kişinin iyiliğinin alâmeti nedir? 
- Bir kimsenin hatasını örtüp aklına getirmeyerek ifşa etmemek ve iş işten geçince bir daha onu anmamaktır.
İyilik kaç şeyle mükemmel hale gelir? 
- Karşılıksız tevazu, başa kakılmayan cömertlik ve ücret istenmeyen hizmetle.
Mal ne için olmalıdır? 
- İnsanların haklarını ödemek, anne ve babaya geçimini sağlamak öbür dünyanın azığını elde etmek, düşmanı dost, fakiri zengin edip dost ve düşmana yardımda bulunmak için.
Yenmediği halde vücuda fayda veren bir şey yok mudur? 
- Yumuşak ve beyaz elbise, güzel koku, su ve yeşilliği seyretmek, bolluk ve sıhhat İçinde iken dostlarla görüşmek, bağ bahçeyi gezmek, ister sağ ister ölü olsun din büyüklerini ziyaret etmek, kaynar olmayan suyla yıkanmak, işretten uzak durmak. Yatarken sıcak bir şey içip, ondan sonra soğuk birşey içmemek .
Bu hususları sevip benimseyin, zira pek çok faydaları vardır.

Âdil bir hükümdar olarak ün yapan ve Peygamber Efendimizin (a.s.m.) iltifatına mazhar olan Nûşirevânı Adil 579 yılında vefat etti. İyi bir miras devralmadı ama, iyi bir isim ve devleti miras bıraktı.

NOT: İbn-i Sina’ya ait olduğu ileri sürülen Pend-nâme ve Zafernâme isimli bu risale Dr. Muhammed Debîr Siyâkî’nin Numûne-i Nesrhâ-yi Di-lâvîzu Âmûzende-i Fârsî (Tahran 1348 hş.} adlı eserindeki seçmeden tercüme edilmiştir.